Ergenlikte döneminde kendilik değeri ve benlik saygısının olumlu gelişimi, karşılaşılan kritik ve riskli durumlarda, olumlu ve doğru kararlar vermede etkili olmaktadır. Çocuklar da benlik saygısının alt yapısını ,yaşamlarının ilk yıllarındaki güvenilir ve tutarlı yetişkin davranışları oluşturmaktadır. Benlik saygısı aynı zamanda bir gruba ait olma duygusu ve bir grubun gereklerini yerine getirme duygusu ile de ilişkilidir. Ergenlikte madde kötüye kullanım, madde bağımlılığı, erken cinsel ilişki, yeme bozuklukları ve intihar eğilimi gibi davranışların düşük benlik saygısıyla ilişkili olduğu kabul edilmektedir.
Ergenlikte madde kullanımı bir tür kendini koruma yöntemidir. Yetişkinlik yaşamına geçme beklentilerinin oluşturduğu aşırı kaygı, stres ve gerginliği gidermek için kullanılan olumsuz bir baş etme yöntemidir. Ergenlik dönemi, içinde barındırdığı kaos, stres, bunalımlarla madde kötüye kullanıma ve bağımlılığına bir altyapı oluşturabilmektedir.
Ergenlikte gençler bedensel ve duygusal değişimlerin de etkisiyle kendilerini çok farklı, özel ve özgün algılarlar. Bu algı nedeniyle başkalarının yaşadığı olumsuzlukları kendilerinin de yaşayabileceğini düşünemezler ve riskli davranışlar da bulunmaktan kaçınmazlar. Riskli davranışlar ergenlik ve gençlik döneminde sağlık ve güvenlik açısından en önemli tehlikeleri oluşturmaktadır. Bu önlenebilir tehlikeler çoğu zaman, ergen ve gençlerin zarar görmesi, hatta ölümü ile sonuçlanabilmektedir. Madde ile ilk temas bu dönemde başlıyor ve yetişkinlere göre daha çok madde deniyorlar. İlk madde deneme yaşı bizim ülkemizde 13,14 olduğu kabul edilmektedir. Bu dönem madde deneme ve başlama açısından kritik yaş dönemi olarak gösterilmektedir. Genellikle ilk olarak alkol ve nikotin gibi yasal maddeler deneniyor ve zamanla yasal olmayan maddeler denenmeye başlanıyor. Yasal olmayan maddelerin de başında esrar geliyor. Türkiye de orta öğretim öğrencileri arsında esrar kullanım yaygınlığı %4 olarak bilinmektedir.(Tüik)
Psikopatoloji de 13 yaş öncesi maddenin denenmesi yada düzenli kullanımı önde gelmektedir. Çocuklukta bulunan zihinsel hastalıklar büyük olasılıkla ergenlikte madde kötüye kullanımına yol açıyor.Çocuklukta karşıt olma, bipolar bozukluk, affectif bozukluk, anksiyete bozukluğu, DEHAB gibi mental hastalıklara sahip olmak gençlikte madde kullanma riskini arttırıyor. Madde kullanımı gençlerde, erteleme kapasitesi ve motivasyonu kapsayan beyin ödül sisteminde fonksiyon bozukluğuna da neden olduğu düşünülmektedir.
Ergenlerde ve yetişkinlerde madde kullanım bozukluğunun aynı patolojik süreçleri kapsamaktadır. Zira uzun süre madde kullanımı aynı patolojik sonuçlar yaratmaktadır. Ergenlikteki alkol ve madde kullanımı, yetişkinlik dönemindeki alkol ve madde kullanım şeklini belirlediği öngörülmüştür.